Բասկեր և Հայեր Баски и Армяне: BASQUES AND ARMENIANS

  Բասկեր և Հայեր Баски и Армяне: BASQUES AND ARMENIANS 

 

Բասկ ժողովրդի ծագման տեսությունը

բասկ ժողովրդի ազգային ավանդույթներին համաձայն նարանց նախահայրենիքը եղել է Պատմական Հայաստանը։ Բայց պարադոքսը կայանում է նրանում, որ հայ և բասկ ժողովուրդների միջև ազգագրականից բացի կան նաև լեզվաբանական ու տեղանունային մի շարք ընդհանրություններ։

Լեզվաբանական ընդհանրություն

XIX դարավերջին գիտական աշխարհում առաջին անգամ նկատվեց բասկերեն և հայերեն լեզուների զարմանալի նմանությունը, ի դեպ, դրանք այնքան շատ էին, որ սովորական զուգադիպություններով դրանք բացատրելը դարձավ անկարելի։ Անգլիացի գիտնական՝ Էդվարդ Սփենսեր Ջոնսթոնը, որը սկզբից թերահավատորեն էր վերաբերվում այդ նմանության հարցին, ընդունվում է Փարիզի «Էքոլ-Սպեսիալ» բարձրագույն դպրոցը հատուկ հայոց լեզուն ուսումնասիրելու, և այդ պարադոքսը լուծելու համար։ Բայց ուսման երկու ամիսը չանցած պարզ դարձավ, որ Հայերեն շատ բառեր պարզապես համապատասխանում են բասկերենին։ 1884 թ-ին Ջոնսթոնն իր մտքերը հրապարակեց «Էուսկերա» ամսագրում եզրահանգելով, որ բասկերը հայկական ծագում ունեն, ինչը միանշանակ չի ընդունվում Եվրոպայի գիտական շրջանակներում և բազմաթիվ բանավեճերի առիթ է դառնում։ Մինչդեռ Ջոնսթոնի կողմից հայտնաբերված բասկ-հայկական համընկումները պահպանվել են այդ երկու լեզուներում լիակատար փոխըմբռնման մակարդակին ^[1]։ 1928 թ-ին Գերմանացի գիտնական Յոզեֆ Կարստը նույնպես եկավ եզրահանգման, որ բասկերենն ու հայերենը մի լեզվաբանական տիպի երկու բաղադրիչներ են։ Այդ լեզվական տիպը նա անվանեց «Ալարոդական» ^[2]։ Կարստը ներկայացրեց ավելի քան 300 բասկ-հայկական լեզվաբանական համապատասխանություն, ինչպես նաև բազմաթիվ ֆոնետիկ և ուղղագրական համապատասխանություններ, հոլովման և խոնարհման համակարգերը նեռարյալ։ Հետագայում Կարստը հրատարակեց ևս մի քանի գիրք որտեղ նա շարունակեց բասկ-հայկական էթնոլինգվիստական միասնության տեսության հիմնավորումը։

Բասկերեն և հայերեն լեզուների նույնություններից մի քանիսը՝

հայերեն	բասկերեն
չար	չար
այնտեղ	այնդի
զատ	զատի
տեղ	տեղի
ելք	ելքի
ժառանգել	ժառանուսի
մռնչոց	մուռունչա
թույլ	թոյլ
լայն	լայնո
երրորդեն	իրուրդեն
հաստատուն	աստադուն
հուռթի	հուռթի
հաստատել	աստադու
երեք	հիրու
տասը	համար
կատու	կատու
ձեր	զուրե
ձեզ	դեզակեզուն
կարմիր	գորրի
այծ	աունց
մայրիկ	ամարի
արքա	էրրեգե
արոտավայր	արծիարեն
հեռու	ուրուն
ջուր	ուր

 

Տեսահոլովակում  նշված 100 բառերը.... ապշեցուցիչ

Կփորձեմ սևով առանձնացնել ամենազարմանալիները

Համարյա թե բոլորը նույնանուններ են, նույն բանն են նշանակում

tx - չ, x - շ, ts - ց



“1. vasco. aina “aquel, aquello, aquella” - armenio.  ain(gen. ainu) “id”

2. vasco. ainbeste “tan, tanto (como aquel)” -armenio.  ainpes (dial. ainpest) “como aquel, de aquel modo”

3. vasco. aingana “tanto como aquel” - armenio.  Ainkhan (dial. aingan) “ tanto como aquel” (cf. haingoin “como aquel”)

4. vasco. (h)aize “viento” - armenio.  ais “viento”

5. vasco. (h)an “allí” - armenio.  hon “allí”

6. vasco. (h)andi (var. anti) “de allí” - armenio.  Andi (var. anti) “de allí” Անդի (այնտեղ)

7. vasco. (h)andiari “grandeza” - armenio.  Andranik “mayor, superior”

8. vasco. andena “grupo, tropa” - armenio.  Andeai “grupo, tropa de animales”

9. vasco. (h)antz “parecido, semejante” - armenio.  hantz “parecido” հանց (քանց

10. vasco. hara “he allí” - armenio.  ara “he allí, mira”

11. vasco. (h)aran “valle” - armenio.  aran “valle”  (արան դա դաշտ, հովիտն է)

12. vasco. aradiza “imperefección dejada por una enfermedad” - armenio.  arat “ imperfección, defecto” (արատ)

13. vasco. arasta “sentencia” - armenio.  arrats “sentencia, proverbio” (առած)

14. vasco. ardi “oveja” - armenio.  arti “oveja” (արթիկ դա ոչխար ասելու հայկական ձև է, ոչխարը փոխառություն է)

15. vasco. argi “luz” - armenio.  areg (gen. aregi) “sol” (արեգ, իրենց մոտ արգի - լույս)



16. vasco. arrandia “afán, anhelo” (մեծ ձգտում ու ցանկություն մի բան անելու) - armenio.  Errand (gen. errandi) “energía”  Եռանդ



17. vasco. arru “barranco” - armenio.  arru “riachuelo”

18. vasco. arrueit “esforrocino, sarmiento bastardo” - armenio.  arruoit “trebol, alfalfa”

19. vasco. artha “cuidado, solicitud, diligencia” - armenio.  arthun “diligente, despierto”



20. vasco. artza “oso” - armenio.  arch (dial. horch) “oso” արջ



21. vasco. astun “pesado” - armenio.  hast “grueso, pesado” Հաստ

22. vasco. bahi-tu “apresar, detener” - armenio.  pah-el (dial. bah-el) “guardar” պահել

23. vasco. baimen “permiso, consentimiento” - armenio.  paiman (dial. baiman) “condición, acuerdo, consentimiento” պայման

24. vasco. baizik “sino, más que” 2.”sino que” - armenio.  baitz “pero, pues” 2.”sino que” բայցիկ 

25. vasco. bakarrik “solamente” - armenio.  Batzarrik “excepcional, único”

26. vasco. barzia-tu “punzar” - armenio.  vars-el “punsar, clavar”

27. vasco. belu “tarde” - armenio.  val (gen. valu) “antiguamente, tardío”

28. vasco. beluz-ko “tardecito” - armenio.  valutz “hace rato, hace mucho” վաղուց

29. vasco. berta “cerca” - armenio.  merdz “cerca” (cf. merdzavor “próximo”)

30. vasco. bits “espuma” - armenio.  bits “huella sucia, mancha”

31. vasco. buru “cabeza” - armenio.  poir (var. pur) “cabeza” Պույր դա գլուխն է, հին հայերեն արմատ է

32. vasco. dzart egin “romperse una cosa” - armenio.  djard-el “romper”

33. vasco. eden “caber” - armenio.  den-el “poner, colocar”

34. vasco. elge “llano” - armenio.  yilk “llano”

35. vasco. elki “salida” - armenio.  elkh (gen. elkhi) “salida”

36. vasco. erkin “la que está con dolores de parto” - armenio.  erken “dolores de parto” երկունք, ծնունդի ցավեր

37. vasco. gaita “buen humor” - armenio.  kaitarr “vivaracho, gallardo”

38. vasco. gari “trigo” - armenio.  gari “cebada” Գարի մեզ մոտ ցորեն իրենց մոտ

39. vasco. gasoil (garsoil) “calvo” - armenio.  Khachal “calvo”

40. vasco. geiago “más” - armenio.  geragoin “más alto”

41. vasco. gendu “quitar” - armenio.  khand-el “destruir”

42. vasco. gitxi “poco” - armenio.  khich (gen. khichi) “poco”

43. vasco. gitxiago “ménos” - armenio.  Khechagoin “ménos”

44. vasco. gohain-du “hastiarse” - armenio.  gohan-al “contentarse”

45. vasco. goiti “residuo, sobra” - armenio.  koit (gen. koiti) “montón, cúmulo” կույտ

46. vasco. handies-te “exaltación, glorificación” - armenio.  handes “rito solemne, fiesta, exposición”

47. vasco. haritx “roble” - armenio.  harrich “roble” Կաղնի

48. vasco. haztatu “probar, confirmar” - armenio.  hastat- el “probar, confirmar”

49. vasco. horma “pared” - armenio.  orm (gen. ormo) “pared” որմ, պատ

50. vasco. hurrundu (hurruntu) “alejar” - armenio.  vrrend-el (vrrent-el) “expulsar, alejar” Urruti - Հեռվոտ (ես եմ հայտնաբերել երգերից )

51. vasco. hurti “abundante en agua” - armenio.  Hurthi “abundante en agua” Հուռթի (հնարավոր է լատիներենի հետ կապ ունի)

52. vasco. irur “tres” - armenio.  erir “tres veces”

53. vasco. jarauntsi “heredar” - armenio.  jarang-el “heredar” ժառանգել

54. vasco. jori “abundante, rico” - armenio.  yoyr (gen. yoyri) “gordo, espeso, hinchado”

55. vasco. kain (gain) “tan, tanto” - armenio.  khan “tan, tanto” քան

56. vasco. karkoil “brusco, tosco, deforme, feo” 2.”decadente” - armenio.  xarxul “decadente, movedizo”

57. vasco. kartha-tu “romper, quebrar” - armenio.  Xartel “limar”

58. vasco. katra-tu “rompor, quebrantar” - armenio.  kotrat-el “desmenuzar, hacer pedazos” կոտրատել

59. vasco. keina “amenaza” - armenio.  khen “amenaza” քեն

60. vasco. korta “sel, prado” - armenio.  kord (gen. kordo) “tierra no labrada” խորդ ու բորդ

61. vasco. matsarno “vino” - armenio.  machar “vino nuevo” մաճառ

62. vasco. mahu-tu “morir, matar” - armenio.  mah (gen. mahu) “muerte”

63. vasco. matuts “denso, espeso” - armenio.  Matsutzik “denso, espeso” մատուց = մածուցիկ)

64. vasco. murruntza “mugido” - armenio.  Merrunch “mugido” մռունջ

65. vasco. murtzi “puño” - armenio.  murtz “puño” բռունցք

66. vasco. nagatu “asquearse, detestar” - armenio.  naxat-el “insultar, injuriar, ultrajar”

67. vasco. oin “pie” - armenio.  (dial.) oin “pie”

68. vasco. oker “torcido” - armenio.  kerr “torcido”

69. vasco. ordo “llano, llanura” - armenio.  hord “llano” հարթ

70. vasco. orroe “bramido, rugido” - armenio.  Orrnotz “bramido, rugido” որնոց

71. vasco. otz “frio” - armenio.  oits “frio”

72. vasco. otzago “más frio” - armenio.  oitsagoin “más frio”

73. vasco. patari “alimaña, animal danino” - armenio.  patchar (gen. patchari) “animal”

74. vasco. pitxi “adorno” - armenio.  pechin “adorno”

75. vasco. pixar “poco” պիշար - armenio.  pitsarr “un poco, pequeña cantidad”

76. vasco. pizki-tu “hacer hilachas” - armenio.  bezket-el “destrozar, hacer pedazos” բզկտել

77. vasco. porro “panza” - armenio.  phor (gen. phoro) “vientre” փոր

78. vasco. putz “soplo” - armenio.  phuch “soplo”

79. vasco. putzuka “abotagado, inflado” - armenio.  (dial.) phechuk “hinchado”

80. vasco. sakhi “herida de instrumento cortante” - armenio.  tsak (gen. tsaki) “hueco, herida”

81. vasco. sein “nino” - armenio.  san “alumno”

82. vasco. sasta-tu “pinchar, punzar” - armenio.  sast-el “increpar”

83. vasco. sits “polilla” - armenio.  tzetz “polilla” ցեց

84. vasco. takara “golpe” - armenio.  thak-el }golpear” թակել այսինքն խփել

85. vasco. tari “interrupción, cesar” - armenio.  dar-el “cesar”, dadar (dar-dar) “interrupción”

86. vasco. tegi “lugar” - armenio.  teghi “lugar” տեղ

87. vasco. toil “ torpe, tardo, lento” տոիլ - բութ, դանդաղ - armenio.  Thoil “débil, flojo” թույլ

88. vasco. thu “saliva” - armenio.  thu “saliva”, thukh “salivas” թուք

89. vasco. txabal (dimin. de zabal) “ancho” - armenio.  chapal (cf. tsaval “ancho”) “extendido, prolongado” ԾԱՎԱԼ (ընդարձակ, ծավալոտ, նույնն է)

90. vasco. txar “mal, malo” - armenio.  char “mal, malo” չար

91. vasco. txarrago “peor” - armenio.  charagoin “peor”

92. vasco. tximikatu “pellizcar” - armenio.  chemketh-el “oellizcar” Ճմկտել

93. vasco. tximur “frunce, arruga” - armenio.  Chemurr “frunce, arruga” Ճմուռ

94. vasco. tximurtu “arrugar, doblar” - armenio.  chemerth- el “arrugar” ճմրթել

95. vasco. txibita “mayal, vara” - armenio.  chipot “vara, mayal” Չիբիտա - ճիպոտ

96. vasco. urduri “inquietar” - yordor-el “irritar, incitar”

97. vasco. urru “espeso, abundante” - armenio.  Urr “hinchado, colmado” Ուռռած

98. vasco. usin “avalancha de nieve” - armenio.  Usin “avalancha de nieve”

99. vasco. zabal (xabal, xapal) “ancho” - armenio.  Tsaval (chapal) “ancho, extendido” ծավալ

100. vasco. zati “porción, pedazo” - armenio.  Zat “parte”.” զատ , այսինքն մաս

Edited 10 Jul 2013 by Simonyan

Տեսահոլովակում  նշված 100 բառերը.... ապշեցուցիչ

“1. vasco. aina “aquel, aquello, aquella” - armenio.  ain(gen. ainu) “id”
2. vasco. ainbeste “tan, tanto (como aquel)” -armenio.  ainpes (dial. ainpest) “como aquel, de aquel modo”
3. vasco. aingana “tanto como aquel” - armenio.  Ainkhan (dial. aingan) “ tanto como aquel” (cf. haingoin “como aquel”)
4. vasco. (h)aize “viento” - armenio.  ais “viento”
5. vasco. (h)an “allí” - armenio.  hon “allí”
6. vasco. (h)andi (var. anti) “de allí” - armenio.  Andi (var. anti) “de allí”
7. vasco. (h)andiari “grandeza” - armenio.  Andranik “mayor, superior”
8. vasco. andena “grupo, tropa” - armenio.  Andeai “grupo, tropa de animales”
9. vasco. (h)antz “parecido, semejante” - armenio.  hantz “parecido”
10. vasco. hara “he allí” - armenio.  ara “he allí, mira”
11. vasco. (h)aran “valle” - armenio.  aran “valle”
12. vasco. aradiza “imperefección dejada por una enfermedad” - armenio.  arat “ imperfección, defecto”
13. vasco. arasta “sentencia” - armenio.  arrats “sentencia, proverbio”
14. vasco. ardi “oveja” - armenio.  arti “oveja”
15. vasco. argi “luz” - armenio.  areg (gen. aregi) “sol”
16. vasco. arrandia “afán, anhelo” - armenio.  Errand (gen. errandi) “energía”
17. vasco. arru “barranco” - armenio.  arru “riachuelo”
18. vasco. arrueit “esforrocino, sarmiento bastardo” - armenio.  arruoit “trebol, alfalfa”
19. vasco. artha “cuidado, solicitud, diligencia” - armenio.  arthun “diligente, despierto”
20. vasco. artza “oso” - armenio.  arch (dial. horch) “oso”
21. vasco. astun “pesado” - armenio.  hast “grueso, pesado”
22. vasco. bahi-tu “apresar, detener” - armenio.  pah-el (dial. bah-el) “guardar”
23. vasco. baimen “permiso, consentimiento” - armenio.  paiman (dial. baiman) “condición, acuerdo, consentimiento”
24. vasco. baizik “sino, más que” 2.”sino que” - armenio.  baitz “pero, pues” 2.”sino que”
25. vasco. bakarrik “solamente” - armenio.  Batzarrik “excepcional, único”
26. vasco. barzia-tu “punzar” - armenio.  vars-el “punsar, clavar”
27. vasco. belu “tarde” - armenio.  val (gen. valu) “antiguamente, tardío”
28. vasco. beluz-ko “tardecito” - armenio.  valutz “hace rato, hace mucho”
29. vasco. berta “cerca” - armenio.  merdz “cerca” (cf. merdzavor “próximo”)
30. vasco. bits “espuma” - armenio.  bits “huella sucia, mancha”
31. vasco. buru “cabeza” - armenio.  poir (var. pur) “cabeza”
32. vasco. dzart egin “romperse una cosa” - armenio.  djard-el “romper”
33. vasco. eden “caber” - armenio.  den-el “poner, colocar”
34. vasco. elge “llano” - armenio.  yilk “llano”
35. vasco. elki “salida” - armenio.  elkh (gen. elkhi) “salida”
36. vasco. erkin “la que está con dolores de parto” - armenio.  erken “dolores de parto”
37. vasco. gaita “buen humor” - armenio.  kaitarr “vivaracho, gallardo”
38. vasco. gari “trigo” - armenio.  gari “cebada”
39. vasco. gasoil (garsoil) “calvo” - armenio.  Khachal “calvo”
40. vasco. geiago “más” - armenio.  geragoin “más alto”
41. vasco. gendu “quitar” - armenio.  khand-el “destruir”
42. vasco. gitxi “poco” - armenio.  khich (gen. khichi) “poco”
43. vasco. gitxiago “ménos” - armenio.  Khechagoin “ménos”
44. vasco. gohain-du “hastiarse” - armenio.  gohan-al “contentarse”
45. vasco. goiti “residuo, sobra” - armenio.  koit (gen. koiti) “montón, cúmulo”
46. vasco. handies-te “exaltación, glorificación” - armenio.  handes “rito solemne, fiesta, exposición”
47. vasco. haritx “roble” - armenio.  harrich “roble”
48. vasco. haztatu “probar, confirmar” - armenio.  hastat- el “probar, confirmar”
49. vasco. horma “pared” - armenio.  orm (gen. ormo) “pared”
50. vasco. hurrundu (hurruntu) “alejar” - armenio.  vrrend-el (vrrent-el) “expulsar, alejar”
51. vasco. hurti “abundante en agua” - armenio.  Hurthi “abundante en agua”
52. vasco. irur “tres” - armenio.  erir “tres veces”
53. vasco. jarauntsi “heredar” - armenio.  jarang-el “heredar”
54. vasco. jori “abundante, rico” - armenio.  yoyr (gen. yoyri) “gordo, espeso, hinchado”
55. vasco. kain (gain) “tan, tanto” - armenio.  khan “tan, tanto”
56. vasco. karkoil “brusco, tosco, deforme, feo” 2.”decadente” - armenio.  xarxul “decadente, movedizo”
57. vasco. kartha-tu “romper, quebrar” - armenio.  Xartel “limar”
58. vasco. katra-tu “rompor, quebrantar” - armenio.  kotrat-el “desmenuzar, hacer pedazos”
59. vasco. keina “amenaza” - armenio.  khen “amenaza”
60. vasco. korta “sel, prado” - armenio.  kord (gen. kordo) “tierra no labrada”
61. vasco. matsarno “vino” - armenio.  machar “vino nuevo”
62. vasco. mahu-tu “morir, matar” - armenio.  mah (gen. mahu) “muerte”
63. vasco. matuts “denso, espeso” - armenio.  Matsutzik “denso, espeso”
64. vasco. murruntza “mugido” - armenio.  Merrunch “mugido”
65. vasco. murtzi “puño” - armenio.  murtz “puño”
66. vasco. nagatu “asquearse, detestar” - armenio.  naxat-el “insultar, injuriar, ultrajar”
67. vasco. oin “pie” - armenio.  (dial.) oin “pie”
68. vasco. oker “torcido” - armenio.  kerr “torcido”
69. vasco. ordo “llano, llanura” - armenio.  hord “llano”
70. vasco. orroe “bramido, rugido” - armenio.  Orrnotz “bramido, rugido”
71. vasco. otz “frio” - armenio.  oits “frio”
72. vasco. otzago “más frio” - armenio.  oitsagoin “más frio”
73. vasco. patari “alimaña, animal danino” - armenio.  patchar (gen. patchari) “animal”
74. vasco. pitxi “adorno” - armenio.  pechin “adorno”
75. vasco. pixar “poco” - armenio.  pitsarr “un poco, pequeña cantidad”
76. vasco. pizki-tu “hacer hilachas” - armenio.  bezket-el “destrozar, hacer pedazos”
77. vasco. porro “panza” - armenio.  phor (gen. phoro) “vientre”
78. vasco. putz “soplo” - armenio.  phuch “soplo”
79. vasco. putzuka “abotagado, inflado” - armenio.  (dial.) phechuk “hinchado”
80. vasco. sakhi “herida de instrumento cortante” - armenio.  tsak (gen. tsaki) “hueco, herida”
81. vasco. sein “nino” - armenio.  san “alumno”
82. vasco. sasta-tu “pinchar, punzar” - armenio.  sast-el “increpar”
83. vasco. sits “polilla” - armenio.  tzetz “polilla”
84. vasco. takara “golpe” - armenio.  thak-el }golpear”
85. vasco. tari “interrupción, cesar” - armenio.  dar-el “cesar”, dadar (dar-dar) “interrupción”
86. vasco. tegi “lugar” - armenio.  teghi “lugar”
87. vasco. toil “ torpe, tardo, lento” - armenio.  Thoil “débil, flojo”
88. vasco. thu “saliva” - armenio.  thu “saliva”, thukh “salivas”
89. vasco. txabal (dimin. de zabal) “ancho” - armenio.  chapal (cf. tsaval “ancho”) “extendido, prolongado”
90. vasco. txar “mal, malo” - armenio.  char “mal, malo”
91. vasco. txarrago “peor” - armenio.  charagoin “peor”
92. vasco. tximikatu “pellizcar” - armenio.  chemketh-el “oellizcar”
93. vasco. tximur “frunce, arruga” - armenio.  Chemurr “frunce, arruga”
94. vasco. tximurtu “arrugar, doblar” - armenio.  chemerth- el “arrugar”
95. vasco. txibita “mayal, vara” - armenio.  chipot “vara, mayal”
96. vasco. urduri “inquietar” - yordor-el “irritar, incitar”
97. vasco. urru “espeso, abundante” - armenio.  Urr “hinchado, colmado”
98. vasco. usin “avalancha de nieve” - armenio.  Usin “avalancha de nieve”
99. vasco. zabal (xabal, xapal) “ancho” - armenio.  Tsaval (chapal) “ancho, extendido”
100. vasco. zati “porción, pedazo” - armenio.  Zat “parte”.”




Ժողովուրդ ջան, այդքան շուտ մի եզրակացություններ արեք: Դեռ էնքան բան կա ցույց տալու...

Էս 100 բառը միակե չեն, սրանք ցայտուն օրինակներ են, նույնանուններ են, բայց կան 600 ավելի նույն արմատ բառեր, ոչ թե ասենք տիմիկ լէզվաբանական ինչ որ ձևերով նմանություններ որ էդքան հեշտ չեն հասկացվում, այլ նորմալ մարդավարի հասկացվող բառեր: Ուրեմն, այդքան քանակի բառերը (ու նաև որակի, որովհետև առօրյա լեզու կազմող բառեր են) այդքան մեծ հեռավորության վրա գտնվող ժողոուրդների միջև ու նաև այդքան ժամանակ հետո, ծով բավ են կապը ապացուցելու համար, մենակ բառերը, ամենաընդհանուր բառերը (էլ չեմ ասում նմանները): Շատ ավելի քիչ ընդհանրություններով մարդիկ լեզուներ են դասակարգել , բայց սա բացահայտ է նույնիսկ սովորական մարդուն: Բայց հո մենակ լեզուն չի: Առասպելների ընդհանրություն ու նույնիսկ տրամաբանական շարունակություն (կտեղադրեմ կամաց կամաց), տեղանունների ՀԱՄԸՆԿՆՈՒՄ, խորհրդանիշների ու սիմվոլների համընկնում, ազգանուններ որ մեր մոտ անուն են (մի անգամ մեկը ֆուրում դրել էր ցուցակ ֆուտբոլիստների արմեն սկզբնաբառով  ու  նրանք ով հայեր չէին, բասկական ազգանուններ էին, ես բան չասացի բայց զվարճալի էր), հնագիտական պեղումներ, քարահունչատիպ լիքը երևույթներ, երգեր, բնավորություն, հովիվների սովորություններ, գենետիկա էէէէէէ: Սա շատ ավելին է քան ինչ որ միգրացիա, որովհետև պահպանվել են տարրեր որ ցույց են տալիս որոշակի ազգային գիտակցություն:

Սարգիս ջան, ճիշտ ես էդ բառն էլ հենց էտ ա: Որ գրեցիր, հիշեցի, որ Վահան Սարգսյանի մի հոդվածներից մեկում էդ բառն էլ կար: Ինչ ասեմ կարելի google maps բացել ու աչքով անցկացնել ու ինք իրան բաներ դուրս կգան:  Նույնիսկ պետք չէ շատ խորանալ

Ուրեմն կարգով:

Արալառ - համարվում է կարևորագույն (ագույն վերջածանցնել կա իրանց մոտ ագո ձևով նույն նշանակությամբ  ) իրենց  ծագման հետ կապված սար ու կան շատ վիշապ քարեր ու այդպիսի բան էր: Կողքով (հյուսիսով հէնց էտ Արաշես կամ Արաքսեսն ա հոսում չնայած փոքր գետա) Կա գետ որ կոչվում է Ուրմիա: Էլ էտ քարանձավը որ նշվում ա վիդէոում,  Դեբա գետը Գիպուսկոայում: Կան  ուղակի անունները էլ Արակիլ, էլ  Արանաց, Արբիսու,Առուից, Արասուրի, Առաց (առած ասացվացք), Սավալտեգի (ծավալ տեղ) Արցատեգի (արչատեղ), : Եսիմ էլ հավես չկա նայելու էնքան են

Շարնունակելի....




Բացառիկ նմանություններ կան հին ապրելակերպի որոշ բաներում որ ուրիշների մոտ չեն հանդիպում: Օրինակ՝ հնում բասկերի հովիվները սարերում այծերի կաթը տաքացրել են գցելով նրա մեջ շատ տաքացրած քար: Մի բան որ կրկնվում է միայն Մեծ Հայքի Մոկս գավառի սարերի հովիվների մոտ, ինչպես դիպուկ նկատել էր ժամանակին ինքը Հ. Աճառյանը:

Մեկ ուրիշ հետաքրքիր բան է Կացին բառը որ բասկերենում ասում են թե գալիս է քար բառից և իրենք հպարտանում են դրանով ասելով որ դա ապացույց է բացառիկ հնության քանի որ նշանակում է որ քարե կացնի ժամանակներից են  :  Ուրեմն, հետաքրքրությունից ժամանակին որոշեցի ստուգել կացին բառի բացատրությունը արմատական բառարանում Աճառյանի (որը հայ բասկական վարկածի դեմ էր իր թվին): Կարծես թե ծագումը լիովին հստակ չէ , բայց վարկածներից մեկը կապում է կացին բառը քար բառի հետ:

Այս ամենը ավելին են քան համընկնումներ, կապում են կոնկրետ տարացքներ և նաև ցույց են տալիս ընդհանուր տեսակ առօրյա կյանքի ու աշխատանքի մեջ, որ նշանակալի են այս տեսակ հարցերը ուսումնասիրելիս: Իսկ ժողովրդական հավատալիքները էլ ավելի կարևոր են և մի առիթով կփորձեմ տեղադրել:

Բայց բասկերի մոտ  ավայով ազգաննուններ չեմ լսել իսկ իա-ով ները էլի տարրօրինակ են: Օրինակ Արտիա որտեղ արտ նույն արտն է, , բայց լսել էմ ազգաննուներ օրինակ Արմենդարիս, Արտասկոս, Արմենտերոս, Արմենգոլ, Արիմենդի, Արմենտեգի (տեգի նշանակում է տեղ) Արգիանո, Արեգի (արգի = լույս), Արամբուրու Կամ Արանբուրու (Արան - դաշտ է նաև հայերեն բայց հիմա չի ոգտագործվում և Բուրու, որ գալիս է Պույր բառից, որ բուն հայերեն բառ է ու նշանակում է գլուխ ու պատահմամբ այդ երկու բառն էլ նույն բանն են նշանակում բասկերենում և կարող են միանալ ինչպես հայերենում՝ Դաշտագլուխ, դա է նշանակում այս ազգանուննը):  Արաբիո - ուռուտիա (ուռուտի նշանակում է հեռու, հեռվոտ, արմատն է ուռու )
Ահավոր շատ են տեգի ով վերջացող ազգաննուններ որ ուզում են ասել տեղ:
Նաև  սաբալ բառով որ էլի տեղը բնորոշող բառ է ու նշանակում է ծավալ, ծավալոտ, ընդարձակ: Արտամենդի (Արտ, իսկ մենդի նշանակում է սար):
Լիքն են Գոյտ բառով վերջազող ազգանունները որտեղ Գոյտ նշանակում է կույտ:
Բայց ես բերում եմ մեկ երկու օրինակ բայց ամեն տարբերակից մի տաս հատ կա: Այսինքն այստեղ ազգանվան վերջավորությունը չի կարող համեմատվել իր կարևորությամբ ու նշանակությամբ բառարմատների ու անունների հետ ու նաև դրանց կազմման տրաբանության համընկման հետ: Դա շատ ավելի կարևոր է, համ էլ նույն իա ովները կարող են հանդիպել նույն ձև բայց այլ վերջավորությամբ: Չնայած եթե վերջավորությունները այդպես կարևոր են ապա կարելի է ասել յանով էլ կան նյան (Արտանյան օ - դա իսպանական ազդեցությունն է), ան (ո)  ձևով կամ աին ձևով:
Սա մենակ Ար արմատովներն եմ նայել 15 րոպե ու այսքան համըննկում ԻՄԱՍՏԱՅԻՆ ու լրիվ համընկնում: Այսինքն ազգանունները շատերը տեղ բնորոշող բնույթ ունեն: Ու հիմա այդ բառերը նույն արմատն ունեն հայերենի հետ, էլ ինչ իա-ավա 

Համոզված եմ որ այս աշխատանքը ցանկացած հայի թվում է ծանոթ և հարազատ: Չէ՞: Սա հին բասկական կահույք է, որի վրա փորագրված են բասկական միջավայրի տիպիկ խորհրդանիշներ, մասնավորապես այս երկու մեծ շրջանները որը ինչպես դժվար չէ նկատել հայերի «հավերժության նշան» ասած բանն է որը խորհրդանշում է  արևը: Այն իհարկե համաշխարհային տարածում ունեցող բան է և, ոչ ոք դա չի ժխտում, սակայն Հայաստանում և Բասկերի մոտ նույնպես, շատ ուժգին կերպով ներկայացված է:

այն ներքևինը, բասկերը համարում են իրենց «սեփականը» բայց իրականում այն այդ վերևի խորհրդանիշների կրճատված ձևն է:

 Սա Կանտաբրիայում (որը հարևան տարածք է) գտնվող միջնադարյան  եկեղեցու խորանի մաս կազմող քար է : Իսկապես տպավորիչ է:

Այլ օրինակներ

 Սա Կանտաբրիայում (որը հարևան տարածք է) գտնվող միջնադարյան  եկեղեցու խորանի մաս կազմող քար է : Իսկապես տպավորիչ է:

 

Ի դեպ, բասկերի երկրում նույնպես առաջ շատ են պատկերել հավերժության նշանը շիրմաքարերի վրա ինչպես մեր մոտ:

Ընդհանուր այս ամենը նորից վերահաստատում են այն միտքը որ կա կոնկրետ կենցաղամշակութային (սենց բառ կա՞ )  ինչոր կապ այս ժողովուրդների մեջ:

Ուրիշ մի քանի նկարներ կային դռան վրայի քանդակների, բայց չի թողում ֆորումը տեղադրեմ:

Առասպելների վերաբերյալը դեռ ուժի մեջ է

 

Բասկ-հայկական պատմա-ազգագրական զուգահեռականներ

Բերնարդո Էստորնես Լասա (1907-1999)

1920-ական թվականներին բասկ ակադեմիկոս Բերնարդո Էստորնես Լասան, Իսպանիայի Նավարրա նահանգի արևելքում Ռոպկալյան հովտում զբաղված էր բասկ ժողովրդի բանահյուսության հավաքագրումով։ Իսաբա գյուղի բնակիչներից նա գրի է առնում մի ավանդություն, ըստ որի այն հիմնել են հայերը, որոնք Նավարրայի առաջին բնակիչներն էին և բասկ ժողովրդի նախնիները։ 
 Իսաբա (իսպ.՝ Isaba) , գյուղաքաղաք է, մտնում է իսպանական Նավարրա ինքնավար շրջանի կազմում. Զբաղեցնում է 147,41 կմ² տարածք։ Ունի 507 բնակիչ (ըստ 2012 թ.-ի մարդահամարի). Նահանգի կենտրոնից հեռու է 94 կմ։

Առասպել

Իսաբա գյուղը, ըստ տեղական ավանդության, հիմնադրվել է բասկերի նախահայր Այտորի և հայերի կողմից Հատկանշական է նաև, որ գյուղի փողոցներից մեկը դեռևս հնագույն ժամանակներից կոչվում է Էրմինիա, այսինքն՝ Արմենիա
Ավանդությունում ասված էր, որ բասկերի նախահոր անունն էր «Այտոր», նա եկել է Հայաստանից իր 7 զավակներով և նրանց պատվին Նավարրայում հիմնել է 7 բնակավայր։ Ըստ այդ ավանդության հայերը գիտեին մետաղագործության գաղտնիքները։ Հետագայում այդ գյուղի արխիվներում հայտնաբերվեց մի հին ձեռագիր՝ պատմական տարեգրություն, որը հաստատեց Իսաբայի բանահյուսությունը։ Հատկանշական է, որ բասկերենից Իսաբա անունը թարգմանվում է իբրև «Նախնիների Հետք», և այնտեղ կա մի ճանապարհ, որը կոչվում է «Էրմինիա», ինչը տեղացիներն ուղղակի կապում են Հայաստանի հետ։ Էստորես Լասան հենվելով լեզվաբանության, առասպելաբանության և պատմական տվյալների վրա պնդում է, որ բասկերի առասպելական առաջնորդի անունը՝ «Այտոր» բառացի նշանակում է «Այից Սերող» ինչը հայերեն բառակազմության մեջ արտացոլվում է որպես «Հայի Թոռ»։ Հետագայում նույն եզրակացության է գալիս նաև Գերմանացի գիտնական Յոզեֆ Կարստը։ Բասկյան պատմաբանության հիմնադիրներից՝ Անդրես դե Պոսան (XVII դ.) նույնպես համարում էրշ որ բասկերը եկել են Հայաստանից, և որ Միջերկրական ծովափնյա Տարրագոնա քաղաքը հիմնել են հայերը, իսկ այդ տեղանունն իրենց լեզվով նշանակում էր «Հովիվների Համայնք»։ XVII դարի Իսպանացի պատմաբան՝ Գասպար Էսկոլանոն Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) գրում է, որ մի ահեղ ջրհեղեղից հետո Թուբալ նահապետն ու նրա հետ եկած մարդիկ իջան նավերից Իսպանիայի արևելյան ափերին, և որ նրանք խոսում էին հայերեն։ Գասպար Էսկոլանոն նաև նկարագրում է այն վայրերը, որտեղ նրանք (ըստ Էսկոլանոյի՝ Իսպանիայի առաջին բնակիչները) թաղված են, դրանք գտնվում են Կատալոնիա նահանգում, և այնտեղ կանգնեցված են եկեղեցիներ, ինչը հուշում է, որ այդ վայրերն անհիշելի ժամանակներից համարվել են սրբազան։

Բասկերի երկրի ու Պատմական Հայաստանի տեղանունների ընդհանրությունները

Չի կարող աչքի չընկնել, որ «Հայաստան» անունն ինչ-որ չափով հիշեցնում է Բասկերի երկրի ինքնանվանմանը՝ «Էուսկալդուն» կամ «Էուսկալդունակ»։ Որոնումները ցույց են տալիս, որ դեռ XVI-XVII դդ. Բասկերի ազգային պամագիտության հիմնադիրներ՝ Էսթեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոսան և Բալթասար դե Էչավեն համարում էին Հայաստանը բասկերի նախահայրենիք։ Բազմաթիվ ընդհանրությունների հետ մեկտեղ նրանք հիշատակում էին նաև տեղանունային ընդհանրությունները, օրինակ թե Պատմական Հայաստանում, թե Բասկերի երկրում կային «Արաքս» անունով գետեր։ «Արարատ» լեռն իրենց կարծիքով իր տեսքով, և անվամբ հիշեցնում է բասկյան «Առալար» լեռանը։ Բացի այդ, ժամանակակից Բասկերի Երկրում պատահում են հայի ականջի համար հոգեհաազատ անուններ, ինչպիսիք են՝ «Էրմինդեղի» (ֆրանսիական հատվածի՝ Հասպարան քաղաքի արվարձանը) կամ «Բերդուն» (բերդաքաղաք Արագոնի հյուսիսում) տեղանունները։

 

Баски и армяне: Тайные страницы европейской цивилизации 

В конце прошлого столетия английский ученый Эдвард Спенсер Доджсон совершенно случайно сделал очень интересное открытие. Будучи уже довольно известным баскологом, Доджсон решил, в целях расширения собственного кругозора, изучить армянский язык и поступил в парижский «Эколь спесиаль», в класс знаменитого филолога-ориенталиста Огюста Карьера. Результат был весьма неожиданным: после всего лишь двухмесячных курсов Доджсон заметил, что многие армянские слова практически идентичны баскским. Свои размышления об этих лексических совпадениях Доджсон опубликовал в 1884 году в журнале «Эускера» («Баскский язык») под интригующим заголовком «Баскские слова в армянском языке». Список замеченных Доджсоном параллелей включал в себя более пятидесяти слов. И самое любопытное в том, что обнаруженные баскско-армянские совпадения сохранились в обоих языках почти на уровне полного взаимопонимания, например: баскс. чар «плохой, злой» — арм. чар «плохой, злой», баскс. анти «оттуда» — арм. анти «оттуда», баскс. айс «ветер» — арм. айс «ветер», баскс. зати «отделять» — арм. зат «отдельно», баскc. теги «место» — арм. теги «место», баскс. арди «баран» — арм. арди «баран» и т. п. Второе важное открытие в области этнолингвистических связей басков и армян было сделано более четверти века спустя. В 20-е годы молодой баскский филолог Бернардо Эсторнэс Ласа, впоследствии крупнейший ученый и академик, занимался сбором баскского фольклорного материала в Ропкальской долине, в восточной части провинции Наварра. Так вот, в деревне Исаба, почти на самой восточной границе Наварры, Эсторнэс Ласа записал местное предание о том, что деревня Исаба основана армянами, которые были первыми обитателями Наварры и предками баскского народа. В предании уточняется, что предводителя баскского народа звали Айтор, он приехал из Армении со своими семью сыновьями и в их честь основал семь поселений в Наварре. Говорится также, что приезжие армяне, предки басков, знали тайну обработки металла. Впоследствии в архивах деревни нашли старинную рукопись, историческую хронику, которая подтверждает устные предания. Весьма примечательно, что в баскском языке имя Исаба переводится как «След предков», и хотя это может казаться совершенно невероятным, но факт остается фактом: в деревне Исаба до сих пор существует дорога, которая носит имя Эрминия. Народная традиция связывает его с именем Армения -в честь первых поселенцев Наварры. Все это могло показаться плодом воображения баскских стариков, как долгое время считали многие исследователи, однако в дело вступила наука, в частности лингвистика и историография, а также мифология. Оказалось, что в баскском языке имя легендарного предка басков Айтор дословно означает «Пришедший из Айа» или «Происходящий от Айа», что довольно точно соответствует армянской конструкции айи тор «внук армянина», как это показал известный немецкий ученый Йозеф Карст. Дальнейшие поиски привели к новым открытиям. Оказалось, что все вышеуказанные факты и совпадения всего лишь верхняя часть айсберга величайшей тайны европейской цивилизации. Как выяснилось, теория армянского происхождения древнейшего народа Европы имеет глубокие корни в его исторической памяти и нашла свое отражение в баскских письменных источниках. Еще в XVI—XVII вв.еках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков и пытались это доказать на основе баскско-армянских топонимических совпадений, имея в виду, в частности: Аракс (название реки в Армении и в Басконии) и имя баскской горы Аралар, которое неоднократно сравнивалось со знаменитым Араратом. Более того, Андрее де Поса прямо утверждает, что баски — пришельцы из Армении. Он даже уточняет, что город Таррагона на средиземноморском побережье Испании был основан армянами и на их языке имя Таррагона означало «община пастухов». Список первоисточников пополняет испанский историк XVII века Гаспар Эсколано, который в своей книге об истории города Валенсии (1610 г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Притом Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян — первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки еще издавна считались священными. К сожалению, все эти сведения слишком долго оставались во тьме забвения по причине того, что в свое время баскский материал не был проанализирован и оценен в свете данных армянских источников и армянского языка. И когда в двадцатых годах нынешнего столетия немецкий лингвист Иозеф Карст приступил к подробному и всестороннему изучению баскско-армянской теории, в некотором смысле было уже довольно поздно. В 1928 году известный немецкий филолог Йозеф Карст наконец опубликовал результаты своих многолетних исследований, под заголовком «Алародийцы и протобаски». Книга вышла в свет в Вене на французском языке и вызвала огромный резонанс в научном мире. В данной работе Карст представил более трехсот баскско-армянских лексических соответствий и большое количество совпадающих элементов фонетики и грамматики, включая системы склонения, спряжения и т. п. На этой основе Карст пришел к выводу, что баскский и армянский являются двумя разновидностями одного лингвистического типа, который назвал алародийским. Помимо чисто лингвистического материала Карст оперировал также данными других наук, в частности этнографии и антропологии. Он одним из первых обратил внимание на то, что антропологически баски являются арменоидами. Следует особо отметить тот факт, что Иозеф Карст пришел к своим научным выводам исключительно на основе собственных исследований, не имея никакой информации о предыдущих работах, о которых говорилось выше. Впоследствии Карст написал еще несколько книг, где продолжил обоснование теории баскско-армянского этнолингвистического единства, приводя все новые данные и доказательства: баскс. елки «выход» — арм. елк «выход», баскс. ете «если» — арм. ете «если», баскс. жараунси «наследовать» — арм. жарангел «наследовать», баскс. мурунча «рычание» — арм. меренчоц «рычание», баскс. мурци «кулак» — арм. мурц «кулак», баскс. орма «стена» — арм. орм «стена», баскс. теги «место» — арм. теги «место», баскс. тойл «слабый"-арм. тоил «слабый», баскс. лайно «размер, ширина» — арм. лайн «широкий», баскс. ирурден «третий» — арм. ерорден «третий», баскс. астадун «весомый» — арм. астатун «крепкий, стойкий», баскс. урти «водоносный» — арм. урти «водоносный», баскс. астату «доказать» — арм. астател «доказать» и т. п. На Армянском нагорье и в Басконии существует огромное количество топонимических элементов, которые иногда доходят до уровня простого повторения, например: арм. Аштарак (название города в Армении) — баскс. Астарак (поселение на юге Франции), арм. Горис (город на юго-востоке Армении) — баскс. Горис (поселение в Басконии), арм. Деба (река на севере Армении) — баскс. Деба (название реки в Басконии), арм. Шубрия (древнее название провинции Сасун) — баскс. Шубероа (название баскской провинции во Франции), арм. Аракс (имя известной реки) — баскс. Араксес (название реки в Басконии), арм. Аран (название местности в Армении) — баскс. Аран (распространенный топоним в Басконии), арм. Каркар (название местности в Западной Армении) — баскс. Каркар (известный топоним в Басконии), арм. Карби (название деревни в Армении) -баскс. Карбе (топоним в Басконии), арм. Цавалк (поселение в Сюнике) — баскс. Сабалца (название местности в Басконии) и т. п. Раньше такого рода топонимические совпадения не представляли особого интереса для науки, так как схожие элементы могут существовать и в других регионах. Однако армяно-баскские топонимические параллели имеют немаловажную особенность — в большинстве случаев они переводятся одинаково в обоих языках, например: арм. аран «долина» — баскс. аран «долина», арм. карби «под камнем» — баскс. карбе «под камнем», арм. цавал «ширина» — баскс. сабал «ширина» и т. п. Как уже отмечалось выше, по баскской народной традиция прародиной басков считалась Армения, притом разные источники отмечают, что пришельцам из Армении была известна тайна обработки металла, в частности меди и железа. В этом отношении весьма примечательно самоназвание басков эускалдун, которое происходит от корневого элемента эуск, в разных диалектах имеющего различные формы — эуск, уск, эску, аск и т. п. Данный корень, как было показано нами, этимологически связан с армянским словом воски «золото», существующим в диалектах в различных вариантах: иски, вэске, аски, уоски и т. п. Армянское слово воски «золото» перешло в собственное имя Воскан, которое дословно означает «имеющий золото» и напоминает этническое имя басков баскон, в латинских источниках зафиксированное как васкон. Любопытно, что во времена Урартского (Араратского) царства юго-восточное побережье озера Ван, то есть колыбель армянского народа, называлось Хубушкия, что дословно означает «долина ус-ков», то есть «золотая долина» (ср. арм. опи «яма» и воски «золото»). И весьма примечательно, что в раннесредневековых армянских источниках урартская Хубушкия, «долина усков» или «золотая долина», уже имеет другое название, а именно Айоц дзор, что означает «долина армян» или «армянская долина». С другой стороны, в урартских (араратских) надписях упоминаются горы Ушкиани на северовосточном побережье озера Урмия: во времена Страбона горы Ушкиани уже назывались Армянскими горами, а в последующих армянских источниках они известны как Воскеан -«золотые». Все эти факты позволяют сделать вывод, что для наших предков понятия «золотодобыватель» и «армянин» были синонимами, что подтверждается и баскскими народными преданиями. Общепризнанно, что баски самый древний народ Западной Европы. Во всяком случае, они появились там задолго до прихода индоевропейцев, первые нашествия которых относятся к 1000 году до нашей эры. Следовательно, к этому времени армянский этнолингвистический элемент уже существовал в Западной Европе и впоследствии оказал ощутимое влияние на развитие европейской цивилизации. В баскских народных сказаниях присутствуют странные мифологические персонажи -басаяуны, которые были хозяевами леса, — весьма простые и добродушные существа. Они отличались огромной физической силой, но всегда пасовали перед умом. Их тело было покрыто волосами, и они жили обособленно, вдали от обычных людей. Аналогичные персонажи существуют в мифологии разных народов, но у баскских басаяун-ов есть очень важная отличительная черта: им были известны тайна обработки металла и культивация пшеницы. Очевидно, что в определенный период произошло слияние мифологических представлений с историческими событиями. Образ простодушных лесных великанов мог существовать в местной мифологии еще до прихода армянских племен, однако в дальнейшем пришельцы из Армении, обладавшие тайной обработки металла и культивации пшеницы, были отождествлены с басаяун-ами, так как в те времена люди, умеющие плавить металл и выращивать зерно, вполне могли считаться сверхъестественными существами. Эти данные подсказывают, что армянские племена, помимо своего языка, принесли в Европу также важнейшие производственные достижения: обработку металла и выращивание зерновых культур. И потому совсем не случайно некоторые сельскохозяйственные термины почти полностью совпадают в баскском и армянском, например: баскс. гари «пшено» — арм. гари «ячмень» баскс. арич «дуб» — арм. арич «дуб», баскс. аси «расти» — арм. асн-ел «расти», баскс. инчауз «орех» — арм. инкойз «орех», баскс. эрка «борозда» — арм. эрк-ел «бороздить», баскс. ороц «теленок» — арм. ороч «ягненок» баскс. арди «баран» — арм. арди «баран» баскс. айнц «коза» — арм. айц «коза», баскс. ар «дикий козел» — арм. ар-н «дикий козел», баскс. ато «стадо» -арм. от «стадо», баскс. матойн «кислое молоко» — арм. мацун «кислое молоко» и т. п. Следует добавить также, что, по данным археологии, проникновение арменоидной расы на Пиренейский полуостров относится к середине третьего тысячелетия до нашей эры. К этому времени там появляются и первые памятники мегалитической архитектуры. * по материалам Вагана Саркисяна,

 

пара отрывков из статьи Золото басков. думаю, будет интересно.



"Второе важное открытие в области этнолингвистических связей басков и армян было сделано в 20-е годы XX века. Молодой баскский филолог Бернардо Эсторнэс Ласа, впоследствии крупнейший ученый и академик, занимался сбором баскского фольклора. Так вот, в деревне Исаба, почти на самой восточной границе Наварры, он записал местное предание о том, что деревня Исаба основана армянами, которые были первыми обитателями Наварры и предками баскского народа. В предании уточняется, что предводителя баскского народа звали Айтор, что он приехал из Армении со своими семью сыновьями и в их честь основал семь поселений в Наварре. Говорится также, что приезжие армяне, предки басков, знали тайну обработки металла. Впоследствии в архивах деревни нашли старинную рукопись — историческую хронику, которая подтверждает устные предания. Весьма примечательно, что в баскском языке имя Исаба переводится как «след предков», и, хотя это может казаться совершенно невероятным, но факт остается фактом: в деревне Исаба до сих пор существует дорога, которая носит имя Эрминия. Народная традиция связывает его с именем Армения — в честь первых поселенцев Наварры."

Еще в XVI — XVII веках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков и пытались это доказать на основе баскско-армянских топонимических совпадений. Более того, Андрес де Поса прямо утверждает, что баски — пришельцы из Армении. Он даже уточняет, что город Таррагона на средиземноморском побережье Испании был основан армянами. Слово Таррагона весьма напоминает название армянской местности Тарон, древняя форма которого — Таравна. Список первоисточников пополняет испанский историк XVII века Гаспар Эсколано, который в своей книге об истории города Валенсии (1610г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Притом Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян — первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки издавна считались священными

Остается лишь добавить, что последние исследования генетиков принесли к этой истории интересное и неожиданное дополнение. Известно, что у армян существует проблема донорства костного мозга. Проще говоря, армянину костный мозг можно пересадить только от армянина. Поэтому ученые активно занимаются поисками совместимой для армян донорской ткани. Так вот, в результате исследований выяснилось, что наиболее близкая к армянской костная ткань — у басков. И как гласит баскская поговорка, «Bere burua ezagutea, da jakitea» — «Познание самого себя — настоящая наука».



"Второе важное открытие в области этнолингвистических связей басков и армян было сделано в 20-е годы XX века. Молодой баскский филолог Бернардо Эсторнэс Ласа, впоследствии крупнейший ученый и академик, занимался сбором баскского фольклора. Так вот, в деревне Исаба, почти на самой восточной границе Наварры, он записал местное предание о том, что деревня Исаба основана армянами, которые были первыми обитателями Наварры и предками баскского народа. В предании уточняется, что предводителя баскского народа звали Айтор, что он приехал из Армении со своими семью сыновьями и в их честь основал семь поселений в Наварре. Говорится также, что приезжие армяне, предки басков, знали тайну обработки металла. Впоследствии в архивах деревни нашли старинную рукопись — историческую хронику, которая подтверждает устные предания. Весьма примечательно, что в баскском языке имя Исаба переводится как «след предков», и, хотя это может казаться совершенно невероятным, но факт остается фактом: в деревне Исаба до сих пор существует дорога, которая носит имя Эрминия. Народная традиция связывает его с именем Армения — в честь первых поселенцев Наварры."

Не зря Айтор Каранка был мне всегда симпатичен))

 

BASQUES AND ARMENIANS

The Basques are Armenians, Even Their Fate is Armenian (EXCLUSIVE)

 

 Armedia" IAA presents an exclusive interview with Artak Avdalyan, film director, author of numerous documentary films, broadcasts, video reports.

 

 In 2010 you shot a documentary film about the similarity of the Armenians and the Basques. How did the idea of creating such a film came to you? 

-  Before meeting with Basque specialist Vahan Sargsyan, I knew little about the Basques. I remember in my youth watching one of those known TV programmes in Soviet years "Travelers club" hosted by Yuri Senkevich, during which representatives of one of the nations were presented, dressed in clothes similar to the Armenian national ones, whose both dance and music reminded kochari. I was very surprised.

So, after many years my very good friend David Aslikyan (who financed the film) called me and said that he is talking with a Basque specialist Vahan Sargsyan and they have an idea to shoot a film about the community of Armenians and the Basques, and suggested to join if I was interested. Of course, it was interesting for me, especially I have already made a documentary film about Armenians, Armenian history and about the roots of my people. As a result, the three of us went to Spain, to France - in the Basque Country, in order to make on-site filming. Vahan has repeatedly been there, knew a lot and with the financial support of Basque country translated books from Basque into Armenian and vice versa.

- What were your first impressions in the Basque Country?

-  I have visited many countries in the world, but such pure, such civilized people have not yet met. Even in other parts of France and Spain, people were not so clean, civilized, hot and good-natured. We saw there a great holiday of national songs and dances. Competitions of strength demonstration- rolling of huge stones and logs- were also organized. There were special people standing with dustbins, who watched over the cleanliness. However, they didn’t do anything because no one was throwing garbage on the ground. I even saw a grandfather showing his three-year-old grandson the trash bin, so he could go and throw the candy wrapper there. The grandfather did not take the wrapper from the hands of his grandson, but pointed to the trash bin ...

In fact, apparently the Basques are very similar to the Armenians. As I have already mentioned, I have traveled a lot and always among other nations on a subconscious level, or in any other way (genetic call, perhaps) felt that the one, coming forward to me, is an Armenian. And in the Basque Country, when I say that in front of me is an Armenian, I was told “no”- he is Basque. Armenians and Basques are really very much alike- anthropologically, with eye expression, manner of speaking, their movements, gait, etc. So much alike, that even the fate is Armenian. For example, it remains about 30,000 square km from powerful Great Armenia. Also, from the powerful Basque 30,000 square meters is left. There are 3 million Basques in the country, and the diaspora consists of about 20 million people, living mainly in Central and South America, where the banking system is in their hands.

- And what about their language – is there similarities with Armenian?

- There are many similarities in the language. Even to such an extent that it is possible to understand each other, for example, "ktrtel" (cut), "chmrtel" (knead), "urti" (fertile), "vordi" (son), "car" (stone), "sar" (mountain). The names of places are also similar - Araler (they say so named in honor of Mount Ararat) at the foot of which the river Araks flows. They also have Debet, Efrat, Urmia. There are also lots of names of places containing the word "voski" (gold). They don't call themselves Basques but "euskaltu". "Eusk" - means "voski" and "kalta" - "kalarats" in the sense of "having" “owner”. We say "dashtavayr" (lowland), and they say "tsavalatexia" - "expanded place''- for Armenians it is quite understandable. Declension of verbs is the same as in Armenian. "Che" (no) is also a negative particle, the letter "q" in the end of the word, as in Armenian, expresses the plurality. According to the legends, as well as on the basis of scientific research, the Basques believe that they came to these lands over 5,000 years ago.

- And why there are still some people who do not know about the movie "The Basques and Armenians", why it is not being displayed, despite the fact that has been ready since 2010? 

- Yes, unfortunately, very few people watched this 40-minute documentary film. Several years ago Vahan Sargsyan died, while the producer has some problems.

- Is it possible to show the film in the memory of Vahan Sargsyan in the nearest future?

- I would be only too glad, as a lot of work has been done and the film contains enough interesting information that is really important and joyful for us, Armenians.

- And what are you working on now?

- I'm working now on a very big documentary film about Urartu with historian Artak Movsisyan. We have already prepared a series of historical films: "From Cave Art to Alphabet", "Yerevan – Capital City, Older than Rome." We are trying to prove the world, and especially myself, that Urartu was an Armenian kingdom. The word ''Uraratu'' is translated incorrectly. Indeed, vowels did not exist in the cuneiform and only was written by means of consonants "ppm" which is read as "Ararat". 

- You are also planning to make a film about Mashtots...

- I have written the plot of Mashtots and the creation of letters over several years and has made the choice of the actors, the selection of 60-70% of the areas, where the shooting will be held and has prepared the outfits. We were ready to shoot the film, but because of the delay of the promised funding they are frozen. It is a pity that for shooting such an important film it is very difficult to get financial means, but some obscure comedies are easily being financed.

- Moreover we still do not have film about Mashtots. Meanwhile, the creation of the alphabet is one of the most important historical facts for our people.

- Our film is not only about the invention of letters. It is about the creation of the Armenian alphabet. The main purpose of the film is to show that when the secular ruler of the country - the king, the spiritual leader - the Catholicos, as well as the thinker, and the warrior (by the way, before becoming a priest Mashtots was a noble warrior) become united for a patriotic deed, aimed at the preservation of the nation - unsolvable problems do not exist. And today, if you put serious tasks before the nation, of course, you need unity of these three forces.

I am neither an optimist nor a skeptic, but I am sure that the day will come, when the ideas and programs aimed at the preservation of the nation, which I and people like me have developed over the years, will be carried out, and without philanthropists we can do nothing. I hope that one day we will be close to such people, who will understand that a film about Mashtots is crucial and will offer their support for the promotion of the project.

 

BASQUES AND ARMENIANS

 

The founders of Basque national historiography Esteban de Garibay, Andres de Posa and Baltasar de Echave considered Armenia as homeland of Basques. The Armenian origin of Basques was strongly supported by several prominent researchers, such as Joseph Karst Gaspar Eskolano, Edward Spencer Dodgson, and Bernardo Estornes Lasa

By the end of 19^th century the English lingust Edward Spencer Dodgson absolutely accidentally made a very interesting discovery. Being already a well-known basqologist, Dodgson  studied Armenian in Parisian “Ecole Special”, in the class of the famous philologist Ogust Career. The result was highly unexpected: already after  2 months studies, Dodgson noticed that many Armenian and Basque words are practically identical. Dodgson  published an article “Basque words in Armenian” in the journal “Euskera” (“Basque language”), in 1884. The list mentioned the parallels between more than fifty words. It was like thunder in the clear sky for the scientists, who long maintained the hypothesis of Georgian origin of Basques.

For example,  (with transcriptions) BS- char «bad, evil» – ARM. char «bad, evil», BS. anti «from there» – ARM. anti «from there», BS. ais «wind» -ARM. ais «wind», BS. zati «separate» – ARM. zati «separate», BS. tegi «place» – ARM. tegh «place» .….

The second important discovery on this subject was made later. In 1920s Basque philologist Bernardo Estornes Lasa, a prominent scientist and academician,  was collecting Basque folklore items in Rapcal valley, in the eastern part of province Navarra. In the village Isaba, Estornes Lasa wrote down a local legend according to which the village Isaba was founded by the Armenians, the first inhabitants of Navarra and the ancestors of Basque people.

The legend says that the leader of Basques was called Haytor who arrived from Armenia with his seven sons and in their honour founded seven settlements in Navarra. It also said that the  ancestor of Basques knew the secret of processing metal. Later,  an ancient manuscript was  found in the archives of the village, an ancient historical chronical, which confirmed the spoken legends. Highly notable that in Basque language Isaba is translated as “The trace of ancestors”. Although this can seem absolutely incredible, but the fact remains the fact, in village Isaba exists a road, which has the name Erminia (Armenia), in honour of the first colonizers of Navarra.

In Basque language the name of their ancestor Haytor means “Received from Haya” which correlates to Armenian  ‘hay tor’ (“a Grandson of Armenian”).  Joseph Karst also mentioned this fact. The ancestor of Armenians, Hayk, indeed, had a grandson, whose name was Pask (in some Armenian dialects Bask). The first time the possible relationship between Armenian name Pask and etnoname of Basques was indicated by N. Marr. It’s interesting that the Basque  term for thoroughbred   ‘haytoren seme’   means “the son of Haytor”.

All these facts were only the top of iceberg of the greatest secret of the European civilization. The theory of the Armenian origin of the oldest people of Europe has its deep roots in the historical collective memory of Basques and found its reflection in their written sources. As far back as XVI-XVIIcc., the  founders of Basque national historiography Garibay, Andres de Posa and Baltasar de Echave considered Armenia the prehomeland (or original homeland) of Basques and tried to prove this on the basis of Basque-Armenian toponymic parallels…  Araks (the name of a river in Armenia and in the Land of Basques), Apalar, the mountain  in the land of Basques and biblical Ararat, the symbol of Armenians. Moreover, de Posa insisted that Basques are from Armenia. He mentioned that the city Taragona meant “commune of shepherds” and compared it with Armenian Taron, the ancient form of which is – Tarawna.

A spanish historian of 17th century Gaspar Eskolano, in his book about the history of Valencia (1610), wrote that after the Worldwide flood the patriarch Tubal and his people disembarked on the coast of Spain and  they spoke Armenian.

Besides, Gaspar Eskolano described the place, where, according to the legends, Armenians – the first inhabitants of Spain were buried. Today, on those locations, mainly in modern Catalonia, churches can be found, indicating that the they have been considered sacred for centures.

All this information was defied because  the subject wasn’t discussed and made out with the help of Armenian language. When German linguist Joseph Karst undertook the detailed study of Basque-Armenian parallels,  the hypothesis about Georgian origin of Basques was firmly motivated. Georgian words in Basque language  were obviously borrowings from Armenian, this was indicated by Basque academician Bernard Estorence Lasa.

 In 1928 Joseph Karst published the results of his studies which caused resonance in the scientific world. He presented more than 300 Basque-Armenian lexical, phonetic and grammatical similiarites, including a shared systems of declension, conjugations and others. Karst came into conclusion that Basque and Armenian languages are two varieties of one linguistical type, which he named Alarodian. Besides, Karst handled the ethnography and the anthropology of Basques and Armenians;  new data and proofs shed light on this matter .

 In 1993 Armenian centre of Yerevan state university founded Armenian-Basque international scientific journal “Araks”, which is edited by armenologists and basqologists from different countries of the world.

Some examples on Armenian – Basque similarities

BS.’elki'(exit)-ARM.’elk'(exit) BS.’ete'(if)-ARM.’ete'(if) BS.’jaraunsi'(to inherit)-ARM ‘jarangel'(to inherit) BS.’muruncha'(snarl)-ARM.’merenchots'(snarl) BS.’murtsa'(fist)-ARM.’murts'(fist) BS.’orma'(wall)-ARM.’vorm'(wall) BS.’tegi'(place)-ARM.’tegh'(place) BS.’toil'(weak)-ARM.’tuil'(weak) BS.’laino'(size,breadth)-ARM.’lain'(broad) BS.’irurden'(third)-ARM.’erordn'(third) BS.’astadun'(weighty)-ARM.’hastatun'(strong, steadfast) BS.’astatu'(to prove)-ARM.’hastatel'(to prove) .

In the Armenian Highlands and in the land of Basques there are enourmous amounts of toponyms, which sometimes get to the level of simple repetition, such as

Ashtarak (a town in Armenia) – Astarak (a settlement in south of France).

Goris (a city in southeast Armenia) – Goris (a settlement in Gascony).

Deba (a river in north Armenia) – Deba (a name of a river in Gascony).

Shubria (the ancient name of Sasun province) – Shuberoa (tha name to Basque province in France).

Araks (a famous river in Armenia) – Arakses (a famous river in Gascony).

Aran (the name of terrain in Armenia) – Aran (Wide-spread toponym in Gascon-speaking part of Catalonia).  

Karkar (area in Western Armenia) – Karkar (famous toponym in Gascony), etc.

Basques call themselves ‘euskaldun(ak)’, which derives from the root word ‘eusk’, in different dialects it has different forms – eusk, usk, esku, asketic. The word is etymologically linked with Armenian word ‘voski’ “gold”, with the variations: iski, veske, aske, ioski. The Armenian word voski “gold” is the root of the proper name ‘Voskan’, which  means “one who owns gold” and it reminds the ethnic name of Basques ‘baskon’, and in latin sources fixed as ‘Vaskon’. In  Armenian – Araratyan Kingdom (“Urartian kindom”), the southeastern coast of the lake Van, which was the crandle of Armenian people, is called  ‘Khubushkia’ which means “valley of usks” that is to say “valley of gold “. In medieval Armenian sources Khubushkia, “valley of usks” or ” golden valley” was renamed into ‘Hayots dzor’ which means “Armenian valley”. On the other hand, the Ushkiani mountains  are mentioned in “Urartian” inscriptions on the northeastern coast of lake Urmia. In the time of Strabo, the Ushkiani mountains  were already identified as ‘Armenian mountains’, but in Armenian sources they are known as ‘Voskean’ -“golden”.

All these facts allow us to conclude that for our ancestors the notions “gold-miner” and “Armenian” were synonymous, which is also evidenced by Basque legends.

In conclusion, there was a genetic study done in different regions of Armenia, that detected that the characteristic genetic code prevalent in Welsh, Basques and Irish, called the Atlantic Modal Haplotype, is also present in Armenian population of Syunik and Artsax. These are two Armenian provinces predominantly isolated in the mountains, which precluded genetic admixture with neighboring ethnic groups and nations». The Armenian modal haplotype is also the modal R1b3 haplotype.

For a proximate examination of European affiliations to Armenians, you may also refer to a study done by Michael E. Weale, Rolf F. Jager and Neil Bradman in 2001 called “Armenian Y chromosome haplotypes reveal strong regional structure within a single ethno-national group, revealing prevalent link between Welsh, Basques and Irish to the Armenian populace in Syunik and Karabakh.